Fenomen mediów społecznościowych

Rozwój technologii i sieci sprawił, że serwisy społecznościowe stały się jednym z podstawowych zasobów, z których korzystają użytkownicy Internetu. Taka dynamiczna zmiana sprawiła, że media społecznościowe dla wielu stały się podstawowym źródłem informacji. Ten rodzaj środków komunikacji masowej oprócz współdzielenia się treścią, umożliwia także wiele innych interakcji, takich jak komentowanie, obserwowanie i dalsze udostępnianie opublikowanych już treści.

Spis treści:

1. Od Web 1.0 do Web 3.0 
2. Definicja mediów społecznościowych 
3. Ile osób korzysta z mediów społecznościowych 
4. Jakie media społecznościowe są najbardziej popularne na świecie?
5. Media tradycyjne a media społecznościowe
6. User generated content (UGC)
7. Motywacje młodych osób do korzystania z social media
8. Fenomen mediów społecznościowych
9. Streszczenie
10. Podsumowanie
11. Bibliografia

Od Web 1.0 do Web 3.0

Początkowo Internet był postrzegany jako środek do komunikacji masowej określany jako Web 1.0, następnie przemiany i rozwój technologii pozwolił na narodzenie się Internetu społeczności, czyli Web 2.0. Konwergencja mediów i silna praca nad sztuczną inteligencją doprowadziły do powstania Internetu Rzeczy (maszyny wzajemnie się ze sobą komunikujące poprzez sieć) i algorytmów co można nazwać Web 3.0. W obecnym kształcie sieć WWW jest swoistą platformą do wymiany doświadczeń, myśli, wiedzy, informacji a tym samym tworzy szeroko pojętą kulturę.

Definicja mediów społecznościowych

Wiele badaczy próbowało ująć definicję mediów społecznościowych. Niewątpliwie za najpopularniejszą z nich możemy uznać definicję A. M. Kaplana i M. Haenleina, która wskazuje, że:

Warto zauważyć, że w literaturze przedmiotu istnieje mnogość definicji. Każda z nich kładzie szczególny nacisk na pewną cechę mediów społecznościowych. Karolina Wicińska definiuje media społecznościowe jako zbiór narzędzi opierających się na mediach internetowych oraz technologiach mobilnych, które umożliwiają̨ wymianę informacji w formie interaktywnego dialogu pomiędzy użytkownikami, pomijając przy tym ograniczenia związane m.in. z miejscem zamieszkania.

Dominik Kazanowski w swojej definicji wskazuje na istotę kontroli społecznej mediów społecznościowych: social media to podlegające (jedynie) kontroli społecznej środki przekazu, które mogą być wykorzystywane do komunikacji na dowolną skalę zawierające zarówno treść przekazu jak i możliwe punkty widzenia odnoszące się do informacji.

Ile osób korzysta z mediów społecznościowych

Według raportu Digital w 2019 roku z mediów społecznościowych korzystało 3,484 mld ludzi, przy czym popularność tych mediów nadal rośnie. W Polsce portalem społecznościowym, z którego korzysta ponad połowa populacji kraju, jest Facebook. Liczba jego użytkowników wynosi 18 350 000 (nieustannie rośnie). Natomiast zgodnie z raportem Digital in 2017 Global Overview przygotowanego przez „We Are Social” i „Hootsuite” wynika, że liczba użytkowników Internetu na świecie wzrasta o około 7 – 10% rocznie.

Wśród nich bardzo duża część z nich, bo aż 76% korzysta z mediów społecznościowych. Najbardziej aktywny w zakresie social mediów są mieszkańcy Ameryki Północnej oraz Południowej, gdzie prawie 60% Internautów posiada czynne profile w mediach społecznościowych. W Europie stanowią oni 49%, natomiast w Afryce wynosi on 14%. Według badań agencji marketingowej Mediakix przeciętny człowiek spędza każdego dnia około 40 minut na YouTube, 35 minut na Facebooku, 25 minut na Snapchacie, 15 minut na Instagramie oraz minutę na Twitterze. Według wcześniej wspomnianego raportu Digital in 2017 Global Overview przygotowanego przez „We Are Social” i „Hootsuite” wynika, że przeciętny Polak średnio korzystają z mediów społecznościowych 1 godzinę i 45 minut każdego dnia.

Jakie media społecznościowe są najbardziej popularne na świecie?

Najbardziej popularna na świecie jest platforma Facebook, która skupia w sobie 1871 milionów użytkowników. Z YouTube korzysta około miliarda osób, a na Instagramie 600 milionów i o połowę mniej użytkowników ma Snapchat. Z Twittera korzysta około 317 milionów osób. Najaktywniejszymi użytkownikami Facebooka są osoby w przedziale wiekowym 25-34 lat (29%) oraz 18-24 lat (23%).

Analizy zawartości polskiego Facebooka pozwoliły ukazać jakie tematy pojawiają się na tej platformie. Do najpopularniejszych należą tematy związane ze sportem, rozrywką oraz Facebook stał się przestrzenią do promowania marek. Działania promocyjne i szeroko pojęta komunikacja marketingowa wpisała się w główne działania Instagrama, natomiast Twitter stał się przestrzenią dla polityków i mediów – zwłaszcza informacyjnych.

Media tradycyjne a media społecznościowe

Badacze mediów wskazują, że istnieje bardzo dużo elementów, które odróżniają media społecznościowe od mediów w tradycyjnej formie. Do najczęściej wymienianych różnic między innymi należy interaktywny charakter. Media społecznościowe umożliwiają dwukierunkową komunikację oraz dzielenie się treścią i dialog odbiorcy z nadawcą komunikatu.

Kolejną cechą mediów społecznościowych jest trwałość, którą można rozumieć w takim sensie, że „w Internecie nic nie ginie”, czyli raz opublikowana treść, pozostaje tam na zawsze (poprzez możliwość robienia zrzutów ekranu czy redystrybucji treści). Kolejnym elementem, który odróżnia social media od tradycyjnych mediów to niska cena. Dostęp do mediów społecznościowych w głównej mierze jest darmowy a kampanie reklamowe w nich są znacznie tańsze niż w mediach tradycyjnych.

User generated content

Na szczególną uwagę zasługuje user generated content (UGC), czyli treści generowane przez użytkowników. Media społecznościowe to przestrzeń, gdzie granica pomiędzy nadawcą a odbiorcą się zaciera. Web 2.0 oraz Web 3.0 cechują się tym, że użytkownicy mają możliwość wytwarzania treści oraz dzielenia się nią z szerokim gronem odbiorców. Jak zostało wspomniane na łamach czasopisma naukowego „Com.press” cyfryzacja umożliwiła uzyskanie natychmiastowego sprzężenia zwrotnego ze strony odbiorców. Ponadto zmieniło się również położenie odbiorców mediów, nastąpiła swoista konwergencja konsumenta do prosumenta.

Z uwagi na rozkwit mediów społecznościowych, a co za tym idzie UGC badacze zaproponowali nowe określenie: „produser”. Pod tym pojęciem rozumie się osobę, która zaangażowana jest nie tylko w tworzenie treści w sieci, ale także w wielkie internetowe projekty, z ich własnymi kodami, prawami, zasadami oraz ideologiami. Przykładem takiego działania jest internetowa encyklopedia Wikipedia, która działa w oparciu o system open source. Badania przeprowadzone nad UGC potwierdzają, że zmienia się sposób konsumowania treści udostępnianych w Internecie.

Materiały zawierające treści wytworzone przez odbiorców kreują nowe sposoby oglądania i społecznych interakcji, pozwalając użytkownikom na większą kreatywność i tym samym tworząc nowe możliwości biznesowe dla holdingów medialnych. W 2007 roku Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) opublikowała kilka czynników, które determinują treść jako user generated content.

Aby wykreowana treść nosiła znamiona UGC musi być:

• opublikowana na publicznie dostępnej stronie internetowej lub profilu społecznościowym dostępnym dla określonej grupy odbiorców,
• treść musi zawierać w sobie jakąś część kreatywnego wysiłku,
• treść musi zostać wytworzona przez nieprofesjonalnego użytkownika (osoba niebędąca nadawcą w rozumieniu starych mediów).

Korzyści płynące z treści generowanych przez użytkowników dla nadawcy czy też właściciela medium są bardzo duże. Obejmują one tanią promocję, pozytywny wpływ na sprzedaż produktu oraz aktualne treści. Można wyznaczyć kilka motywacji do publikowania generowanych treści przez użytkowników – od altruistycznych pobudek przez społeczne, kończąc na materialistycznych. Z uwagi na wysoką wartość treści generowanych wiele platform stosuje zachęty do tego działania. Bodźce te można podzielić na ukryte i jawne. Pierwsze z nich to między innymi poczucie użytkownika, że może być aktywnym członkiem jakieś społeczności (ma to związek z kulturą uczestnictwa). Zachęty jawne to te odnoszące się do namacalnych nagród. Często nadawca proponuje użytkownikowi generowanie treści – przykładowo za otrzymanie w zamian kuponu rabatowego.

Motywacje młodych osób do korzystania z social media

Media społecznościowe cechują się pewnym potencjałem, bowiem wszyscy dopatrują się w nich coraz to nowych i większych możliwości promocyjnych, informacyjnych oraz rozrywkowych. Zarządzający platformami nieustannie odnotowują wzrost liczby rejestracji. Twórcy tych mediów projektują je w taki sposób, aby zaspokajały jak najwięcej potrzeb odbiorców. Badacz z Politechniki Wrocławskiej, Andrzej Postawa pochylił się nad potrzebami i motywami, które powodują wybór takich, a nie innych platform do codziennego użytku. Dodatkowo naukowiec przeanalizował kwestie związane z bezpieczeństwem, również z bezpieczeństwem danych. Wiele badań nad mediami społecznościowymi podkreślało, że służą one do podtrzymania relacji i nawiązywania jej z innymi oraz śledzenie aktywności innych internautów.

Problematykę korzystania z mediów społecznościowych podejmowali studenci medioznawstwa i komunikacji społecznej na forach internatowych w latach 2012-2017. Andrzej Postawa poddał analizie wpisy studentów, w skład próby badawczej wchodziło 211 autorów oraz 527 postów. Najczęściej wskazywaną motywacją do korzystania z mediów społecznościowych była interakcja społeczna (27,6 %). Autor badania zaznacza, że niezwykle istotny jest fakt, że jest to komunikacja interpersonalna, ponieważ pojawiają się takie słowa jak „osoba” (382) oraz „ludzi” (292). Istotnym motywem używania mediów społecznościowych jest wzajemna wymiana informacji (19,7 %).

Naukowiec zauważa w badanych postach słowa charakterystyczne dla modelu cybernetycznego komunikacji, takie jak: „przekaz” (53) „odbiór” (37) „kanał” (29) „wysłać” (28). By móc wymieniać się informacjami za pomocą sieci, konieczne jest posiadanie odpowiedniego oprogramowanie. Media społecznościowe są do tego bardzo dobrym narzędziem – słowo to pojawiło się wśród internautów 23 razy, lecz częściej pojawiało się „portal społecznościowy” (173 razy). Najczęściej wskazywaną w badanych postach pozytywną cechą mediów społecznościowych była łatwość poszukiwania informacji, możliwość przeglądania i szybkość działania.

Andrzej Postawa w 2017 roku przeprowadził także badania ankietowe dotyczące problematyki motywacji do korzystania z wybranych mediów społecznościowych – takich jak Facebook, YouTube, Twitter, Instagram oraz Snapchat. Badania przeprowadzono na studentach Politechniki Wrocławskiej. Z analiz wynika, że najczęściej używany Facebook jest przede wszystkim dobrym narzędziem do poszukiwania informacji oraz idealnym do podtrzymywania interakcji społecznych oraz rozrywki. Rozrywka jest największą motywacją do korzystania z YouTube, następnymi są relaks oraz narzędzie do wyszukiwania informacji. Te same motywacje co do YouTube dominują także jeśli chodzi o Instagram. Najczęstszymi motywacjami do aktywności na Twitterze jest interakcja społeczna, rozrywka oraz wymiana informacji. W przypadku Snapchata w ocenie studentów to narzędzie do wyszukiwania informacji rozrywki oraz pozyskiwania wiedzy o innych. Studenci wskazali także, że Snapchat niesie za sobą najmniejsze korzyści w porównaniu z innymi mediami społecznościowymi.  

Fenomen mediów społecznościowych

Ashwini Nadkarni i Stefan Hoffman skonstruowali model używania mediów społecznościowych bazujący na potrzebie przynależności w celu uzyskania akceptacji oraz autoprezentacji, czyli zarządzania wizerunkiem. Te motywacje mogą osobom o niskiej samoocenie w układaniu pożądanego obrazu własnej osoby. Badacze zauważają, że wraz z autoprezentacją swojej osoby, następuje prezentacja swojego stylu życia, zachowań, zainteresowań. Innymi motywacjami do korzystania z mediów społecznościowych mogą być narcyzm, chęć poszukiwania informacji, chęć podwyższania własnego statusu, rozrywka czy też chęć utrzymywania kontaktów.

Badacze wskazują, że rozrywka, rozumiana jako gry komputerowe, grupy tematyczne czy filmy mogą być motywacją do korzystania z social media. Wskazano także powody, które mogą być przyczyną spędzania czasu na Facebooku – między innymi są to więzi społeczne, zdjęcia, informacje, śledzenie i nawigacja w sieci. Chenyan Xu wraz ze swoimi współpracownikami wykazali, że rozrywka nie jest tak istotna, lecz należy zwrócić uwagę na rodzaje gratyfikacji takie jak okazywanie uczuć, ucieczka od problemów, relaks, natychmiastowy dostęp oraz status. Media społecznościowe stanowią idealną przestrzeń do pozyskiwania uwagi i uznania. Osoby o wyższym poziomie narcyzmu spędzają na nich więcej czasu, natomiast osoby, które cechują się wyższym poziomem odczuwanej samotności, częściej używają komunikacji zapośredniczonej.

Należy zwrócić uwagę, że korzystając z mediów społecznościowych, głównie używamy do tego aplikacji mobilnych. Kanał komunikacji jakim jest aplikacja mobilna całkowicie zmienia sposób konsumpcji treści. Projektowanie zorientowane na użytkownika sprawia, że są one bardziej intuicyjne, mniej obciążone niepotrzebną zawartością. Dodatkowo aplikacja mobilna w bardzo prosty sposób podlega indywidualnemu dopasowaniu do gustów oraz potrzeb użytkowników. Mobilny charakter sprawia, że ich efektywność są w bardzo dużym stopniu uzależnione od kontekstu użycia. Aplikacje mobilne wykorzystują technologie w którą wyposażone są smartfony – przykładowo lokalizator, który pozwala na dokładnie dookreślenie położenia, żyroskop umożliwia pomiary położenia kątowego (wykorzystanie w grach), kamera z mikrofonem umożliwia tworzenie treści audiowizualnych. Taka wielozadaniowość sprawia, że aplikacja mobilna staje się przyjazna dla odbiorcy i zachęca do coraz to dłuższego korzystania z niej.

Aplikacje zmieniły produkcję, ale i konsumpcję treści publikowanych w Internecie. W tym kanale komunikacji następuje personalizacja, sytuacyjność oraz innowacyjność. Podstawowym wyróżnikiem komunikacji mobilnej jest brak ograniczeń w miejscu i czasie. Podręczne urządzenia takie jak tablety i smartfony umożliwiła komunikację permanentną, która wymaga tylko dostępu do sieci i energii. W mojej ocenie powyższe cechy aplikacji mobilnej były bezpośrednim katalizatorem do korzystania z mediów społecznościowych. Można wnioskować, że gdyby nie produkty cyfrowe, które uwzględniają projektowanie zorientowane na użytkownika to media społecznościowe nie odniosłyby takiego sukcesu, jaki dziś odnotowują.  

Podsumowanie 

Rozwój technologii i sieci sprawił, że serwisy społecznościowe stały się jednym z podstawowych zasobów, z których korzystają użytkownicy Internetu. media społecznościowe to grupa aplikacji internetowych, które bazują na ideologicznych i technologicznych podstawach Web 2.0 i umożliwiają tworzenie i wymianę treści generowanych przez użytkowników. Media społecznościowe od mediów tradycyjnych różni między innymi interaktywny charakter. Obecnie na szczególną uwagę zasługuje user generated content (UGC), czyli treści generowane przez użytkowników. Należy zwrócić uwagę, że korzystając z mediów społecznościowych, głównie używamy do tego aplikacji mobilnych, które zmieniły produkcję, ale i konsumpcję treści publikowanych w Internecie. 

Bibilografia

1. Cieniek R. User generated content jako przejaw kultury uczestnictwa, 2018.
2. Kopecka-Piech K. Aplikacje mobilne: innowacyjność, sytuacyjność i personalizacja komunikacji marketingowej i wizualnej, 2013.
3. Łysoń T. Zmieniający się rynek polskich tygodników opinii na początku pandemii COVID-19, 2020.
4. Postawa A. Motywacje do korzystania z mediów społecznościowych według studentów medioznawstwa i komunikacji społecznej, 2018.
5. Raporty Global Overview przygotowane przez „We Are Social” i „Hootsuite”.