E-commerce i bariery w jego rozwoju

Rynek handlu elektronicznego często jest nazywany nową ekonomią, branża ta przeżywa swój złoty okres, co niewątpliwie jest spowodowane pandemią COVID-19. Zarówno eksperci, jak i sprzedawcy jednogłośnie stwierdzają, że konkurencja na rynku e-commerce jest ogromna. W obecnych czasach nie wystarczy już nowa technologia. Obok silnej rywalizacji jest jeszcze wiele innych problemów, z którymi borykają się sprzedawcy internetowi.

Spis treści:

1. Historia handlu elektronicznego
2. Rynek e-handlu w Polsce
3. E-commerce w Polsce nabiera na znaczeniu
4. Definicja handlu elektronicznego
5. Istota e-biznesu
6. Możliwości płynące z e-przedsiębiorstwa
7. Bariery w rozwoju handlu elektronicznego
8. Bariery w rozwoju handlu elektronicznego potwierdzone naukowo
9. Streszczenie
10. Podsumowanie
11. Bibliografia

Historia handlu elektronicznego

Początki komercyjnego wykorzystywania Internetu sięgają lat 70. ubiegłego wieku. Wówczas sieć była w fazie badań, a komunikację zapośredniczoną wykorzystywano w komunikowaniu lokalnym. Początkowo handel elektroniczny ograniczał się do technologii elektronicznego transferu danych oraz elektronicznych przelewów. Dało to możliwość przesyłania faktur czy dokonywania płatności zwykle w formie wydruku z drukarki lub komunikatu na ekranie komputera.

Wraz z rozwojem technologii i Internetu, handel elektroniczny rozwijał się w bardzo szybkim tempie, napotykając na wiele barier. Lata 80. XX wieku to okres silnego rozwoju Internetu, lecz nie ma to większego znaczenia dla handlu elektronicznego, ponieważ do 1991 roku działalność komercyjna w Internecie była zakazana. W tamtym czasie Internet nie był wyposażony w odpowiednią infrastrukturę, co między innymi wpływało na bezpieczeństwo danych. Dopiero w 1994 roku pojawiła się przeglądarka Netscape Navigator, która posiadała mechanizm szyfrowania danych SSL.

Istotnym dla rozwoju handlu elektronicznego było upowszechnienie szerokopasmowego dostępu do Internetu. Duża przepustowość zapewniła nie tylko komfort korzystania z Internetu, ale także dała możliwość przesyłu dużych pakietów danych, co miało znaczenie przy dystrybucji treści audiowizualnych.

Handel elektroniczny narodził się w Stanach Zjednoczonych, dane ukazują, że rynek ten do dziś pozostaje liderem w tej dziedzinie. Literatura przedmiotu z zakresu e-handlu wskazuje, że przełomowym momentem było powstanie w 1995 roku sklepu elektronicznego Amazon. Handel elektroniczny jest uznawany za młodą część gospodarki. Na świecie zaczął się rozwijać w II połowie lat 90. XX wieku. Można wskazywać, że rozwój e-commerce nastąpił niedawno, lecz firmy trudniące się sprzedażą internetową w bardzo krótkim czasie zaczęły zatrudniać tysiące ludzi, a ich zyski osiągały miliardy dolarów rocznie. Takie marki jak Amazon czy Google szybko osiągnęły globalną rozpoznawalność, a ich notowania giełdowe dorównują, a nawet i czasami przewyższają największe podmioty gospodarki tradycyjnej.

Analizując rynek handlu elektronicznego należy wskazać dwa jego segmenty: handel konsumencki B2C (ang. Bussines to Consumer) oraz C2C (ang. Consumer to Consumer) oznaczający zakupy od osób fizycznych w sklepach internetowych lub na aukcjach internetowych do użytku prywatnego.

Drugim segmentem jest B2B (ang. Bussines to Bussines), który skupia w sobie zakupy firm – zarówno na potrzeby produkcji, jak i dystrybucji detalicznej. Warto zauważyć, że według raportu ONZ rynek handlu elektronicznego stanowi już 19% globalnej sprzedaży detalicznej. W 2019 roku jego szacowana wartość wyniosła 26,7 bln USD.

Rynek e-handlu w Polsce

W światowym handlu elektronicznym wskazuje się uruchomienie platformy Amazon za moment przełomowy. Takiego wydarzenia na polskim rynku nie odnotowano, ale eksperci wskazują, że lata 1998-1999 można przyjąć za początek rozwoju handlu elektronicznego w kraju nad Wisłą. W 1998 roku ruszył pierwszy sklep internetowy – Komputronik.pl, a w kwietniu 1999 roku powstała księgarnia internetowa Merlin.pl. W grudniu 1999 roku na kanwie sukcesu amerykańskiej platformy e-Bay, powstał serwis aukcyjny Allegro, który obecnie jest głównym graczem na polskim rynku e-commerce. Można z całą pewnością wskazać, że rynek handlu elektrycznego skupia w sobie zarówno dużych gigantów oraz setki małych sklepów internetowych.

E-commerce w Polsce nabiera na znaczeniu

Gwałtowny rozwój handlu elektronicznego w Polsce nastąpił nieco później niż na świecie. Eksperci zgodnie wskazują, że ostatnie 5 – 6 lat było czasem silnej ekspansji i rozwoju e-commerce w naszym kraju. Pomimo późniejszego rozwoju, polskie sklepy internetowe notują roczne ogromne przychody, liczące w milionach złotych. Od najwyżej rozwiniętych rynków elektronicznych Europy dzieli nas spory dystans, jednakże, jeśli przeanalizujemy region Europy Środkowowschodniej, to polski e-handel znajduje się w ścisłej czołówce.

Warto wspomnieć, że z badań przeprowadzonych przez PwC wynika, że w 2026 roku wartość brutto polskiego rynku handlu e-commerce będzie na poziomie 162 mld zł. Oznacza to średnioroczny wzrost o 12%. Według analityków najszybciej będzie rosła sprzedaż produktów sprzedaży oraz kategorii zdrowie i uroda. Według danych, w 2020 roku zakupy przez Internet miał 14% udziału w wartości sprzedaży detalicznej w Polsce.

Definicja handlu elektronicznego

Światowa Organizacja Handlu (WTO) definiuje e-commerce jako produkcję, reklamę, sprzedaż oraz dystrybucję produktów z wykorzystaniem sieci teleinformatycznych. Czyli można wskazać, że handel elektroniczny jest swoistą fuzją działalności gospodarczej oraz użycia do prowadzenia jej, elektronicznych nośników informacji. Można wskazać ogólniej, że handel elektroniczny to nic innego jak dowolna transakcja, która jest wykorzystana za pomocą mediów teleinformatycznych.

Istota e-biznesu

Wprowadzenie e-biznesu do tradycyjnych przedsiębiorstw zrewolucjonizowało sposoby prowadzenia firm, a także dało nowe możliwości. Organizacja gospodarki elektronicznej eliminuje wiele ograniczeń występujących w konwencjonalnym handlu, tym samym wyznaczając nowe standardy biznesu. Należy jednak pamiętać, że nowe możliwości generują szereg nowych problemów i wyzwań. Można wyznaczyć kilka czynników, które są charakterystyczne dla e-biznesu.

Niewątpliwie najważniejszy jest sposób komunikacji. W biznesie elektronicznym dominującą formą komunikowania się jest Internet. Do codziennej pracy niezbędne są wyszukiwarki WWW, skrzynki e-mailowe, czy produkty cyfrowe wspomagające prowadzenie przedsiębiorstwa.

Prowadzenie e-biznesu daje możliwość szeroko pojętej elastyczności. Ten przywilej może wynikać z faktu, że e-przedsiębiorstwa często prowadzą pośrednią rolę na rynku. Przykładowo – sklep internetowy sprzedający buty jest pośrednikiem pomiędzy fabryką produkującą obuwie, a firmą kurierską, która dostarcza produkt klientowi.

Takie położenie rynkowe wymaga od e-firm nieustannego inwestowania w narzędzia technologiczne, reklamę, aktywność w mediach społecznościowych a także gromadzenie danych, co także wymaga odpowiedniej infrastruktury. Istotą biznesu elektronicznego jest oderwanie się od procesu wytwórczego, dając możliwość wysyłania towaru z własnej lub cudzej hurtowni tudzież magazynu, prosto do klienta. Elastyczność obowiązuje także jeśli przyjrzymy się logistyce sprzedaży, bowiem w e-biznesie następuje spłaszczanie struktur, wyposażony w odpowiednie urządzenie klient może przeprowadzić transakcję z każdego miejsca przebywania w ciągu całej doby.

Takie możliwości zamawiania towarów i usług, także usług cyfrowych były akceleratorem zmiany form płatności, upowszechnienia się kart kredytowych, debetowych, przelewów internetowych, a także challenger banków. Dominacja pieniądza elektronicznego także spowodowała nieustanne inwestowanie i aktualizowanie systemów bezpieczeństwa. 

Możliwości płynące z e-przedsiębiorstwa

Biznes internetowy daje sporo możliwości zarówno klientowi, a także sprzedawcy. Kupujący przez sieć posiadają szeroki wybór form płatności, bez konieczności ręcznego wpisywania danych do przelewu. Klienci często nie są zmuszeni do dokonywania dodatkowych płatności transakcyjnych, takich jak opłata za przelew, a zakupione usługi są dostępne natychmiastowo. Z perspektywy sprzedawcy niewątpliwą korzyścią jest dostęp do szczegółowej historii płatności, pełne zautomatyzowanie procesów sprzedaży, a także możliwość natychmiastowej realizacji zamówienia, ponieważ zamówienie opłacone jest zaledwie kilka minut po dokonaniu zakupu przez klienta.

Zjawiskiem wprost proporcjonalnym do rozwoju e-biznesu i globalizacji jest także konkurencyjność cenowa, która wymusza niewielkie różnice cenowe, które mogą być niwelowane przez trudniejsze warunki dostawy – przykładowo odległość. Najniższe ceny osiągane są w handlu wartościami intelektualnymi, bowiem nie obowiązują cła czy koszty transportu. 

Bariery w rozwoju handlu elektronicznego

Literatura z zakresu handlu elektronicznego wyznacza kilka głównych barier w rozwoju handlu elektronicznego w Polsce. Pierwszym podstawowym problemem jest brak lub niska kompetencja umiejętności niezbędnych do prowadzenia biznesu – przykładowo nieznajomość technologii internetowych oraz sposobu obsługi komputera oraz Internetu. Handel elektroniczny daje bardzo dużo możliwości, tym samym powodując ogromną konkurencję na rynku, która uznawana jest za istotną barierę w rozwoju e-biznesu. Dodatkowo wysokie koszty związane z reklamowaniem się przedsiębiorstw działających w Internecie nie sprzyjają rozwojowi e-commerce.

Poważnym asumptem do rezygnowania z zakupów online jest obawa o bezpieczeństwo swoich danych oraz stare przyzwyczajenia klientów, skłaniające ich do korzystania z tradycyjnych form handlu. Sporym problemem z punktu widzenia sprzedawcy może być fakt, że pomimo wielu poradników dotyczących handlu elektronicznego nadal temat dofinansowań – przykładowo z Unii Europejskiej, jest rzadko podejmowany. Spora część publikacji na temat szeroko pojętych usług cyfrowych wskazywała, że wykluczenie cyfrowe jest dużą barierą w rozwoju handlu elektronicznego.

Według raportu „Społeczeństwo informacyjne” przeprowadzanego każdego roku przez Główny Urząd Statystyczny wynika, że w 2018 roku dostęp do Internetu w Polsce posiadało 84,2% gospodarstw domowych, rok później liczba ta wzrosła do 86,7%. W ubiegłym roku liczba gospodarstw domowych z dostępem do Internetu wynosiła 90,4%. Wzrost ten niewątpliwie wynika z pandemii COVID-19, która wymusiła zmianę nawyków konsumpcyjnych, a Internet stał się jedynym kanałem edukacji. Powyższe dane mogą świadczyć o tym, że problem wykluczenia cyfrowego w Polsce z roku na rok maleje. Wcześniej przywołane bariery można uznać za podstawowy asumpt rozwoju handlu elektronicznego w naszym kraju.

Część naukowców podejmujących ten temat w swoich artykułach skupia się szczególnie na kwestiach związanych z cyberprzestępczością oraz brakiem zaufania do sprzedawców internetowych. Barierami w rozwoju e-commerce są nieustanne aktualizacje i rozwój technologii informatycznych, które wymuszają na przedsiębiorcach stale dokonywanie zakupów coraz to nowych aplikacji i programów, a wsparcie e-handlu przez państwo jest niewielkie.

Wśród opinii publicznej często panuje przekonanie, że dokonywanie transakcji przez Internet jest obarczone dużym ryzykiem. Odnosząc się do barier rozwoju handlu elektronicznego w Polsce zauważa się, że istotnym problemem jest duża zmienność popytu, a wahania mogą sięgać nawet kilkadziesiąt procent dziennie. Takie zmiany wywołują trudność w planowaniu liczby pracowników magazynowych i w wywiązywaniu się z zamówień, szczególnie w okresie świąt Bożego Narodzenia. Wówczas sklepy internetowe muszą działać w oparciu o zestawienia z baz danych oraz zawierzyć swojemu doświadczeniu. Dużym problemem jest także dostarczanie nietypowych towarów do klienta – wielkogabarytowe zamówienia, takie jak pralki, lodówki, zmywaki czy meble.

Kwestie związane z barierami rozwoju handlu elektronicznego często pojawiają się w analizach Związku Pracodawców Branży Internetowej IAB Polska. Instytucja podjęła się kategoryzacji barier w sprzedaży internetowej dóbr fizycznych, ale także cyfrowych. Bariery i problemy z jakimi borykają się sprzedawcy internetowi IAB podzieliło na cztery grupy.

Pierwszą z nich jest sektor e-handlu, którego dotykają takie problemy jak małe doświadczenie firm w handlu elektronicznym (choć można powiedzieć, że każdego roku jest coraz to większe), jak również brak lojalności konsumentów. Sektor internetowych usług mobilnych napotyka na niską jakość dostępu do sieci oraz (wbrew pozorom) ograniczenia technologiczne. Rynek reklamy internatowej, który niewątpliwie jest częścią e-commerce napotyka się na przewagę konkurencyjną ze strony zagranicznych firm oraz niejednoznaczność uregulowań prawnych. Rynek oprogramowania nieustannie cierpi na niedobory kadrowe, a zapotrzebowanie na programistów cały czas rośnie. Ten sektor handlu elektronicznego wymaga także nieustannych aktualizacji i nowych sprzętów technologicznych.

Bariery w rozwoju handlu elektronicznego potwierdzone naukowo

Krzysztof Bartczak badacz z Politechniki Warszawskiej i Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie przeprowadził badania nad barierami w handlu elektronicznym, które potwierdziły wcześniej przywołane problemy. Głównym celem analiz było określenie barier rozwojowych, które w najbardziej negatywny sposób wpływają na rozwój handlu elektronicznego oraz z jakimi trudnościami mają do czynienia firmy, które próbują rozpocząć działania w ramach handlu elektronicznego.

W skład próby badawczej wchodziły małe i średnie przedsiębiorstwa, będące przedstawicielami branży informatycznej, telekomunikacyjnej, mechanicznej, sprzedaży ubrań, kosmetyków. Większość osób poddanych badaniu stwierdziło, że w otoczeniu, w którym funkcjonują ich firmy, można zauważyć dobre warunki do rozwoju handlu internetowego. Intensywny rozwój Internetu, coraz większa liczba aplikacji mobilnych oraz nieustannie zwiększająca się liczba klientów w handlu elektronicznym napędzają rozwój w branży. Natomiast w sytuacji podejmowania działalności w zakresie handlu elektronicznego przez badane firmy największą trudność stanowiła silna konkurencja oraz (w mniejszym stopniu) niepewna sytuacja na rynku internetowym i wysoka specjalizacja na rynku towarów i usług.

Ankietowane osoby wskazując największe bariery w rozwoju handlu elektronicznego wskazywały wykluczenie cyfrowe, przywiązanie klientów do tradycyjnego handlu oraz zbyt dużą konkurencję na rynku e-commerce. Badania ukazały także wcześniej niezauważany problem - proceder naśladownictwa lub kradzieży wielu innowacyjnych rozwiązań i pomysłów na prowadzenie sklepu internetowego. 

Podsumowanie

Niewątpliwie handel elektroniczny niesie za sobą bardzo dużo zalet. Zapewne spora część internautów jeszcze bardziej doceniła e-commerce podczas lockdown-u wywołanego globalną pandemią.

Do głównych problemów i barier rozwoju e-handlu można zaliczyć wzmożoną konkurencję, a także wysokie ceny reklam internetowych.

Wykluczenie cyfrowe z roku na rok maleje, bowiem w 2018 roku dostęp do Internetu miało 84,2% polskich gospodarstw, a w 2020 roku już 90,4%.

Zaskakujące i niebezpieczne jest naśladownictwo i kradzież pomysłów różnych rozwiązań w e-biznesie. Sporą barierą w rozwoju handlu elektronicznego mogą być kwestie logistyczne, które nader często nie zależą od zarządców sklepów internetowych, lecz od firm kurierskich. Wspominany problem z utrzymaniem lojalności klientów można zredukować poprzez aktywność w mediach społecznościowych i liczne kampanie marketingowe.

Bibliografia 

1. Bartczak K., Bariery rozwojowe handlu elektronicznego, Wrocław, 2016.
2. GUS, Społeczeństwo informacyjne w Polsce w 2020 r.
3. GUS, Społeczeństwo informacyjne w Polsce w 2019 r.
4. GUS, Społeczeństwo informacyjne w Polsce w 2018 r.
5. Kawa A., Logistyka e-handlu w Polsce, Poznań, 2014.
6. Krzak J., Handel elektroniczny w Polsce, w: Biura Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu, 2009.
7. Makowiec M., Przeobrażenia w funkcjonowaniu przedsiębiorstw uwarunkowane technologią teleinformatyczną, w: Zeszyty Naukowe / Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, 2008, nr 765.
8. https://www.lendtech.pl/post/raport-onz-e-commerce-rosnie-na-calym-swiecie, dostęp: 02.10.2021.
9. https://www.pwc.pl/pl/media/2021-02-09-analiza-pwc-prognoza-rozwoju-rynku-ecommerce-w-polsce.html, dostęp: 02.10.2021.